της Βαρβάρας Ζούκα
Τον Νοέμβριο του 1997 στο ετήσιο τακτικό συνέδριό τους, το οποίο είχε φιλοξενηθεί στη Θεσσαλονίκη, οι τότε δήμαρχοι της χώρας μιλούσαν για τη μητροπολιτικότητα και διαπίστωναν με ψήφισμά τους «την ανάγκη έναρξης ενός υπεύθυνου και συστηματικού διαλόγου για το θέμα των μητροπολιτικών περιοχών μεταξύ των εκπροσώπων της τοπικής αυτοδιοίκησης και των αρμόδιων κρατικών φορέων». Σήμερα, 28 χρόνια μετά, η καθιέρωση της μητροπολιτικής διακυβέρνησης εξακολουθεί να αποτελεί αίτημα πρώτης γραμμής για τους αιρετούς της αυτοδιοίκησης.
Η προσοχή όλων βρίσκεται πλέον στραμμένη στον νέο ενιαίο αυτοδιοικητικό κώδικα, που θεωρείται ως η κρισιμότερη καμπή, ώστε να προχωρήσουν οι γενναίες μεταρρυθμίσεις, που εδώ και δεκαετίες μένουν μόνο στα χαρτιά, με τους εμπλεκόμενους φορείς να επιδεικνύουν εξαιρετική ατολμία ως προς την εφαρμογή τους.
Η παρουσίαση του νέου κώδικα για τους δήμους και τις περιφέρειες της χώρας επρόκειτο να γίνει από τον υπουργό Εσωτερικών Θοδωρή Λιβάνιο σε κοινή συνεδρίαση των διοικητικών συμβουλίων της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ) και της Ένωσης Περιφερειών Ελλάδας (ΕΝ.Π.Ε.) μέσα στο τελευταίο δεκαήμερο του τρέχοντος μήνα. Ωστόσο, όπως όλα δείχνουν, θα υπάρξει καθυστέρηση, με την επίσημη παρουσίαση να μετατίθεται χρονικά για μετά το Πάσχα.
Τα αγκάθια της μητροπολιτικής διοίκησης
Ενώ σε άλλα πεδία του κώδικα ο διάλογος μεταξύ των αιρετών της αυτοδιοίκησης και της ηγεσίας του υπουργείου Εσωτερικών έχει προχωρήσει αρκετά, στο θέμα της μητροπολιτικής διοίκησης φαίνεται πως υπάρχουν αρκετά αγκάθια. Τέσσερα είναι τα κομβικά ζητήματα που προβληματίζουν:
-
Αν η μητροπολιτική διοίκηση θα θεσμοθετηθεί αποκλειστικά στα αστικά συγκροτήματα της Θεσσαλονίκης και της Αττικής ή αν θα επεκταθεί και σε άλλες μεγάλες πόλεις, όπως ενδεικτικά στη Λάρισα
-
Ποια νομική μορφή θα έχει αυτό το μητροπολιτικό όργανο, ώστε να μη θίγεται το μοντέλο των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης
-
Αν η μητροπολιτική διοίκηση θα ασκείται σε επίπεδο δήμων ή περιφερειών ή αν θα προταθεί κάποιας μορφής συνεργασία μεταξύ των δύο βαθμών αυτοδιοίκησης ή κάποια ενδεχόμενη εμπλοκή και των αναπτυξιακών οργανισμών τους
-
Σε περίπτωση που προκριθεί το σενάριο της μητροπολιτικής διοίκησης σε επίπεδο πρώτου βαθμού, αν ο πρόεδρος του μητροπολιτικού φορέα θα είναι ex officio ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης και Αθηναίων ή αν θα υπάρχει ξεχωριστή εκλογική διαδικασία μεταξύ των δημάρχων που θα συμμετέχουν στο όργανο.
Το μοντέλο της Θεσσαλονίκης
Η καθιέρωση της μητροπολιτικής διοίκησης, τουλάχιστον σε βασικούς άξονες, όπως το κυκλοφοριακό και οι μετακινήσεις, η περιβαλλοντική προστασία, η διαχείριση των πολεοδομικών ζητημάτων ή η πολιτική προστασία, αποτελεί αίτημα το οποίο έχουν διατυπώσει διαχρονικά οι δήμαρχοι της Θεσσαλονίκης, ανεξάρτητα από τον πολιτικό χώρο από τον οποίο προέρχονται, αφού τα ασαφή όρια αρμοδιοτήτων και οι εγκρίσεις που πολλές φορές απαιτούνται από υπουργεία στην Αθήνα δυσχεραίνουν όχι μόνο την προσπάθεια για στρατηγικό σχεδιασμό, αλλά ακόμη και την υλοποίηση επιμέρους έργων.
Τα καλά αποτελέσματα που μπορούν να φέρουν οι συνεργασίες επιβεβαιώθηκαν από τον διευρυμένο ρόλο που ανέλαβε τα τελευταία χρόνια η αντιπεριφέρεια Θεσσαλονίκης με το πρόγραμμα Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, μέσω του οποίου στη νέα προγραμματική περίοδο υλοποιούνται έργα ανάπτυξης σε δώδεκα δήμους της Θεσσαλονίκης.
Ωστόσο, όσο πετυχημένο κι αν ήταν το μοντέλο αυτό, απέχει σημαντικά από τον στόχο μιας θεσμικά κατοχυρωμένης μητροπολιτικής διακυβέρνησης, που θα έχει αποφασιστικό ρόλο για όλα τα ζητήματα υπερτοπικής σημασίας.
Ελλείψει ενός διοικητικού σχήματος με αυτά τα δεσμευτικά χαρακτηριστικά ο υφυπουργός Εσωτερικών, αρμόδιος για θέματα Μακεδονίας – Θράκης, Κωνσταντίνος Γκιουλέκας ανέλαβε το τελευταίο διάστημα την πρωτοβουλία να συγκροτήσει ένα συντονιστικό όργανο, το οποίο αρχικά ασχολήθηκε με τη διαχείριση των συνεπειών από την κατασκευή της υπερυψωμένης λεωφόρου flyover, αλλά στην πορεία επεκτάθηκε και σε άλλα θέματα, όπως στη λειτουργία της αγοράς.
Λ. Κυρίζογλου: «Μητροπολιτικότητα στον πρώτο βαθμό και τα σκυλιά δεμένα»
«Μητροπολιτικότητα στον πρώτο βαθμό αυτοδιοίκησης και τα σκυλιά δεμένα», αναφέρει χωρίς περιστροφές ο πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), δήμαρχος Αμπελοκήπων – Μενεμένης Λάζαρος Κυρίζογλου, τονίζοντας ότι η καθιέρωση της μητροπολιτικής διοίκησης αποτελεί θέση των συνεδρίων της ΚΕΔΕ διαχρονικά.
Σύμφωνα με τον κ. Κυρίζογλου, σε απόλυτη προτεραιότητα τίθεται η θεσμοθέτηση της μητροπολιτικής διοίκησης στα μεγάλα αστικά κέντρα της Θεσσαλονίκης και της Αττικής, στα πρότυπα όσων ισχύουν σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Λονδίνο ή το Παρίσι.
Σε ό,τι αφορά τη Θεσσαλονίκη ο Λάζαρος Κυρίζογλου σημειώνει ότι το πεδίο εφαρμογής της μητροπολιτικής διοίκησης θα πρέπει να είναι το ευρύτερο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. «Στο νέο όργανο οι δήμοι θα συμμετέχουν ισότιμα και ισόκυρα», ξεκαθαρίζει ο ίδιος, προσθέτοντας ότι αυτό το νέο όργανο θα προεδρεύεται από «μητροπολίτη πρόεδρο», ο οποίος θα εκλέγεται μεταξύ των δημάρχων.
Κ. Γκιουλέκας: «Έφτασε η ώρα για τη Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη»
«Έφθασε η ώρα για τη Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη», είναι το μήνυμα που στέλνει μέσω της «Π» ο υφυπουργός Εσωτερικών, αρμόδιος για θέματα Μακεδονίας και Θράκης Κωνσταντίνος Γκιουλέκας, διευκρινίζοντας ότι «μιλώ για μια Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη, η οποία έχει τη βάση της στο κύτταρο της τοπικής κοινωνίας, που είναι οι δήμοι, και στην οποία συμπράττουν ασφαλώς και οι υπόλοιποι φορείς, γιατί μόνον ενωμένοι μπορούμε να προχωρήσουμε».
«Η Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη είναι ανάγκη να υπάρξει, ώστε να βρεθούμε όλοι μαζί, όπως ήδη κάνουμε και με το συντονιστικό συμβούλιο της πόλης, και να αποφασίσουμε για κάποιους κοινούς άξονες και βασικούς στόχους για την πόλη. Για τη Θεσσαλονίκη όχι του 2027 ή του 2028, αλλά για την πόλη του 2030, του 2040 και του 2050», προσθέτει.
Σύμφωνα με τον κ. Γκιουλέκα, η Θεσσαλονίκη μπορεί να γίνει ένα διαμετακομιστικό κέντρο, ένα κέντρο εμπορίου και μια πύλη εισόδου εμπορευμάτων και αγαθών προς την Κεντρική και τη Βόρεια Ευρώπη, αλλά ταυτόχρονα και ένα κέντρο παιδείας και πολιτισμού. «Η Θεσσαλονίκη να αποτελέσει μια πόλη – στρατηγείο για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη», είναι ο κεντρικός στόχος τον οποίο προσδιορίζει ο κ. Γκιουλέκας.
Άρθρο του δημάρχου Θεσσαλονίκης Στέλιου Αγγελούδη
Απόλυτη ανάγκη η θεσμική κατοχύρωση της μητροπολιτικότητας
Είναι κοινή παραδοχή ότι πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Θεσσαλονίκη οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων δεκάδων φορέων που εμπλέκονται με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο στη διαχείριση των επιμέρους ζητημάτων, αλλά και στην αθηνοκεντρική προσέγγιση του μοντέλου διοίκησης της χώρας.
Η πόλη αντιμετωπίζει μια σειρά από προκλήσεις που απαιτούν ολοκληρωμένες λύσεις σε τοπικό επίπεδο, γεγονός που καθιστά τη θεσμική κατοχύρωση της μητροπολιτικής διοίκησης μια αναγκαιότητα.
Ίσως τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα που υποδεικνύουν την αναγκαιότητα αυτή είναι ο αστικός σχεδιασμός και οι μετακινήσεις. Οι δήμοι που απαρτίζουν το Πολεοδομικό Συγκρότημα της Θεσσαλονίκης εκπονούν ξεχωριστά σχέδια πολεοδομικά και βιώσιμης αστικής κινητικότητας, συχνά μη λαμβάνοντας υπόψη τη «μεγάλη εικόνα», δηλαδή τις συνολικές ανάγκες της πόλης. Αντίστοιχα, η προστασία του περιβάλλοντος είναι ζήτημα που δεν γνωρίζει σύνορα και απαιτεί ενιαία αντιμετώπιση.
Η μητροπολιτική διοίκηση θα μπορούσε να εφαρμόσει ολοκληρωμένο σχέδιο για το περιβάλλον, την κλιματική κρίση και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης, να διαμορφώσει κοινή στρατηγική για την ανάπτυξη της πόλης, βελτιώνοντας την ανταγωνιστικότητά της, και να αναπτύξει πολιτικές που θα μειώσουν τις κοινωνικές ανισότητες, ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή.
Πέρα από την προφανή βελτίωση της αποτελεσματικότητας στη διαχείριση των θεμάτων, η λήψη αποφάσεων από έναν μητροπολιτικό φορέα θα οδηγήσει με βεβαιότητα σε εξοικονόμηση χρόνου και χρημάτων.
Ο νέος κώδικας της αυτοδιοίκησης είναι η μεγάλη ευκαιρία να ξεκαθαρίσει το τοπίο των αρμοδιοτήτων και να συμπεριληφθεί επιτέλους ο θεσμός της μητροπολιτικής διοίκησης για τα μεγάλα αστικά κέντρα, ώστε να μπορούμε στο μέλλον σε τοπικό επίπεδο να διαχειριζόμαστε με ενιαίο και αποτελεσματικό τρόπο όλα τα ζητήματα.
Άρθρο του αντιπεριφερειάρχη Θεσσαλονίκης, Κώστα Γιουτίκα
Ο μητροπολιτικός ρόλος των περιφερειών «κλειδί» για την αποτελεσματικότητα
Η μητροπολιτική οργάνωση της δομής και της λειτουργίας της Ελληνικής Αυτοδιοίκησης θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα, την αξιοπιστία και τη συνέπεια του θεσμού που βρίσκεται εγγύτερα στον πολίτη τα επόμενα χρόνια. Πρεσβεύει τη συνεργασία και τον συντονισμό στον σχεδιασμό συνεκτικών πολιτικών και ολοκληρωμένων προγραμμάτων, την αποτελεσματική οικονομική διαχείριση των πόρων και τη διαφάνεια, την αντιμετώπιση ελλείψεων σε υποδομές με ταχύτερη και αποτελεσματικότερη διάχυση της ωφέλειας στους πολίτες και εν τέλει την ενδογενή, στοχευμένη ανάπτυξη στη βάση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων και των δυνατοτήτων κάθε περιοχής.
Ο «Καλλικράτης» έδωσε μια σημαντική ώθηση προς αυτή την κατεύθυνση, νομοθετώντας για πρώτη φορά μητροπολιτικές λειτουργίες στην Αττική και τη Θεσσαλονίκη, ενσωματώνοντάς τις στον Β΄ Βαθμό Αυτοδιοίκησης, τις Περιφέρειες.
Η Μητροπολιτική Επιτροπή Θεσσαλονίκης του Περιφερειακού Συμβουλίου Κεντρικής Μακεδονίας, τα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα για την αξιοποίηση των κονδυλίων των ΕΣΠΑ, είναι απόρροια του νομοθετήματος του «Καλλικράτη». Η συντήρηση και αναβάθμιση της φωτεινής σηματοδότησης στο οδικό δίκτυο και ο καθαρισμός των ρεμάτων σε όλο το εύρος του νομού Θεσσαλονίκης, που υλοποιούνται από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, είναι θεσμοθετημένες αρμοδιότητες που αποκτήσαμε στο πλαίσιο της μητροπολιτικής οργάνωσης.
Πέραν αυτών, όμως, εμείς δίνουμε πρόσθετη ώθηση και ισχυρότερη υπόσταση στη μητροπολιτική διακυβέρνηση, με το πρόγραμμα «Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη», που αποσκοπεί σε ολοκληρωμένες παρεμβάσεις αστικής ανάπτυξης. Ένα πρότυπο μοντέλο λειτουργίας, της Μητροπολιτικής Ενότητας Θεσσαλονίκης και των Δήμων, όπου πετύχαμε σε συνεργασία να συνδιαμορφώσουμε ένα συγκροτημένο ευέλικτο στρατηγικό σχέδιο για τη Θεσσαλονίκη, σε πρώτη φάση με πόρους του ΕΣΠΑ 2014 – 2020 και διπλασιασμό τους (210 εκατ. ευρώ) στη νέα προγραμματική περίοδο 2021 – 2027. Ξεκινήσαμε πιλοτικά αυτή τη συνεργασία με οκτώ δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος και την έχουμε επεκτείνει με δώδεκα, τους οποίους έχουμε καλέσει να αξιοποιήσουν αυτούς τους πόρους για την ολοκλήρωση ενός τουλάχιστον εμβληματικού έργου στα όρια ευθύνης τους. Επιπλέον έχουμε εντάξει στο πρόγραμμα «Μητροπολιτική Θεσσαλονίκη» μεγάλες υπερτοπικές παρεμβάσεις, όπως το Μητροπολιτικό Πάρκο Παύλου Μελά, την εξυγίανση και ανάδειξη του δυτικού παράκτιου μετώπου.
Η συμφωνία μας στην ενιαία αξιοποίηση του παραλιακού μετώπου της Θεσσαλονίκης από το Καλοχώρι έως το Αγγελοχώρι είναι μια ακόμη απόδειξη της μητροπολιτικής διακυβέρνησης στην πράξη.
Το ζητούμενο, εν αναμονή του Ενιαίου Κώδικα Αυτοδιοίκησης, είναι η περαιτέρω ενίσχυση του μητροπολιτικού ρόλου των Περιφερειών με:
1. Την απόδοση αποφασιστικών αρμοδιοτήτων, χωρίς αστερίσκους στις Περιφέρειες, για να είμαστε αποτελεσματικοί και να αποδίδουμε ουσιαστική λογοδοσία. Από τον σχεδιασμό, την υλοποίηση έως και την παρακολούθηση κάθε έργου ακόμα και μετά την ολοκλήρωσή του. Με ταυτόχρονη μεταφορά προσωπικού, μεταφορά υλικοτεχνικών υποδομών και εξοπλισμού, ακόμα και ολόκληρων υπηρεσιών, ώστε να μην ξανασυμβεί π.χ. να περιμένουμε 2,5 ολόκληρα χρόνια για τις απαιτούμενες άδειες καθαρισμού από διάφορους φορείς, όπως συνέβη στην περίπτωση του δυτικού παράκτιου μετώπου της Θεσσαλονίκης.
2. Ενίσχυση των πόρων των Περιφερειών, αναλόγως με τις αυξημένες ευθύνες που έχουμε. Με απλούστερους κανόνες κρατικών ενισχύσεων για τις δημόσιες υποδομές και άμεσα έσοδα μέσα από τη φορολογία. Λόγου χάριν, με την απόδοση στην Αυτοδιοίκηση των περίπου 2,2 δις ευρώ που εισπράττει το κράτος από τα τέλη κυκλοφορίας για τη συντήρηση του οδικού δικτύου θα καταφέρουμε να αναβαθμίσουμε σε επίπεδο προηγμένων χωρών το προβληματικό περιφερειακό και επαρχιακό οδικό δίκτυο στην Κεντρική Μακεδονία.
3. Να γίνει πραγματικότητα η μετάβαση από την Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση στην Περιφερειακή Διακυβέρνηση, με πλήρη θωράκιση του θεσμικού και πολιτικού ρόλου των Περιφερειών. Με διασφαλισμένους πόρους και ξεκάθαρες αρμοδιότητες, προκειμένου να μπορούμε να εφαρμόσουμε στην πράξη αυτά τα οποία μας έχει δώσει ως αρμοδιότητες η νομοθεσία.
